Sözcükte Anlam Konu Anlatımı 8.Sınıf

Sözcükte anlam, bir kelimenin ya da kelime grubunun taşıdığı anlamdır. Kelimenin bağlamı, kullanımı ve etimolojisi, sözcükte anlamı belirleyen faktörler arasındadır.

Bir kelimenin anlamı, sözlükteki tanımı ile sınırlı değildir. Kelime, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşıyabilir. Örneğin, “göz” kelimesi, bir organı ifade edebildiği gibi, “bir nesneyi dikkatlice incelemek” anlamında da kullanılabilir.

Sözcükte anlam, dilin anlambilim ve sözdizim kuralları çerçevesinde kullanımı da belirler. Bu nedenle, bir kelimenin anlamı, dilin yapısal özellikleri ve kullanımı ile birlikte ele alınarak anlaşılabilir.

SÖZCÜKTE ANLAM

Tek başına anlamı olan veya cümle içinde anlam kazanan ses topluluklarına sözcük (kelime) denir. Dilimizde her sözcüğün mutlaka bir anlamı vardır. Bazı sözcüklerin ise kullanıldıkları cümleye
göre birden çok anlamı olabilir. Bu tür sözcüklere çok anlamlı sözcükler denir.

Örnekler:
Evin her tarafına baktım ama anahtarı bulamadım Aramak
Üç çocuklu bir aileye bakıyor Geçindirmek
Çocuğum, sen derslerine bak Uğraşmak
Bahçedeki güllere ben baktım Emek vermek
Örnekler:
 Aşağı kat daha sakin ve sıcak Bir yere göre altta olan
Emir, yukarıdan geldi Yetkili kimse
Aşağı yukarı elli yaşlarındaydı Yaklaşık

 

A) ANLAM ÖZELLİKLERİ

1. GERÇEK ANLAM

Bir sözcük söylendiğinde akla gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamlarıdır. Bu yüzden sözlük anlamı da denir.

Örnekler:
 Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu
 Kör adama kimse yardım etmedi Görme engelli
Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan

2. YAN ANLAM (Müfredattan kaldırıldı.)

Bir sözcüğün gerçek anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir.
Sözcüklerin yan anlam kazanmasında gerçek anlamıyla görev veya şekil benzerliği etkilidir.

Örnekler:
 Bu kokuyu annem de kullanır  Güzel kokmak için kullanılan esans
 Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor Keskinliği yeterli olmayan
Bugün boşum, hiç işim yok İşi olmayan

3. MECAZ ANLAM

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.
Mecaz anlamlı sözcükler genelde soyut anlam kazanır.

Örnekler:
Ortalıkta savaş kokusu vardı Belirti, işaret
Olaylara karşı kör ve sağırdır Duyarlılığını yitirmiş
Boş sözlerle beni oyalamayın Bir işe yaramayan
Örnekler:
Yazınız silik olduğu için okunmuyor Gerçek
Okuduğum romanın en silik karakteri Ersin’di Mecaz
Metindeki mecaz anlamlı kelimelerin altını çizdi Gerçek
Maçta hata yapınca teknik direktör genç oyuncuyu çizdi Mecaz
Dar elbiselerimi artık giyemiyorum Gerçek
Devlet dar gelirli ailelere yardım elini uzatmalı Mecaz
Bu çantalar çok ağır Gerçek
Sözlerim ona çok ağır gelmiş Mecaz
Evin önündeki duvar yıkıldı Gerçek
Haber duyunca adam adeta yıkıldı Mecaz
Ormanlarımız bir bir yanıyor Gerçek
Bu işi bitiremezsek yandık Mecaz
Yürümekten ayaklarım şişti Gerçek
Köprünün ayağına bomba koymuşlar Yan
Kuşların kanatları çok güzel tasarlanmıştır Gerçek
Uçağın kanadı hasar görmüş Yan

4. TERİM ANLAM

Bir bilim, sanat, spor veya meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcük denir.

Örnekler:
Tiyatro  Sahne, dekor, suflör, perde, oyun…
Edebiyat  Kinaye, dörtlük, kompozisyon, münazara…
Gök Bilimi  Samanyolu, Güneş, Ay, yıldız…
Matematik  Karekök, küme, daire, basamak…
Müzik  Nakarat, nota, sol anahtarı, metronom…
Spor  Smaç, blok, penaltı, köşe vuruşu…
Tıp  Anestezi, serum, bakteri, narkoz…
Hukuk  Beraat, feragat, tahliye, şerh…

Not: Bir sözcüğün terim anlamlı olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişebilir.

Örnekler:
Doğru haber veren gazeteler de var Gerçek anlam
İki noktadan tek bir doğru geçer Terim anlam
Olaya bir de şu açıdan bakalım Mecaz anlam
İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir Terim anlam

5. SOMUT – SOYUT ANLAM

Beş duyumuz olan görme, dokunma, tatma, koklama ve duymadan herhangi biri ile algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.

Örnekler:
Görme  Mavi, uzun, deniz, çiçek…
Dokunma  Sıcak, soğuk, rüzgâr, yumuşak…
Tatma  Acı, tatlı, ekşi…
Koklama  Koku, parfüm, esans…
Duyma  Ses, gürültü, müzik…

Beş duyumuzdan hiçbiriyle algılayamadığımız sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir.

Örnekler:

İyilik, kötülük, kin, sevinç, öfke, umut, keder, özlem, bilgi, saygı, cesaret…

6. GENEL – ÖZEL ANLAM

Anlamca daha geniş kapsamlı olan sözcüklere genel anlamlı, anlamca daha dar kapsamlı olan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.

Genelden özele doğru bir sıralama yaparsak kapsam daralır:

• Gezegen – Kıta – Ülke – Bölge – İl – İlçe – Mahalle – Sokak

Özelden genele doğru bir sıralama yaparsak kapsam genişler:
• Papatya – Çiçek – Bitki – Canlı – Varlık

7. NİCEL – NİTEL ANLAM

Kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp artabilen özelliklerini gösteren sözcüklere nicel anlamlı sözcükler denir.

Örnekler:

»Binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var.
» Okul, yüksek binaların arasında kalmış.
» Sırtında ağır bir çantayla yürüyordu.
» İşyerime yakın bir ev satın almak istiyorum.

Kavramların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir özelliği ifade eden sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir.

Örnekler:

» Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu.
» Okula yırtık ayakkabılarla gidiyordu.
» Kırmızı bir elbise satın almış.

Yorum yapın