Mitoz ve mitoz evreleri hakkında bilmeniz gerekenler: Mitoz, hücre bölünmesinin bir türüdür ve bu süreçte bir hücre, kendini iki eşit kız hücreye ayırır. Mitoz, genellikle büyüme, yenilenme ve tamir amaçlarıyla gerçekleşir.
Mitoz evreleri beş aşamadan oluşur: profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez. Bu evreler sırayla gerçekleşir ve hücre bölünmesini tamamlamak için gereken adımları sağlar.
Hücre Bölünmesi
Belirli bir olgunluğa ulaşan hücrelerin bölünerek yeni hücreler oluşturmasına hücre bölünmesi denir. Tüm canlılarda hücre bölünmesi görülür. Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi ile büyüme ve gelişme, vücuttaki yaraların onarılması ve üreme hücrelerinin, yani sperm ve yumurtanın oluşturulması sağlanır. Tek hücreli canlılarda ise hücre bölünmesi ile çoğalma gerçekleşir. Canlılarda Mitoz ve Mayoz olmak üzere iki çeşit hücre bölünmesi görülür.
Mitoz Nedir?
Bir hücrenin, kendini kopyalayarak iki yeni hücre oluşturduğu bölünme şekline mitoz adı verilir. Mitoz; tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve yaraların onarılmasını sağlar.
Tüm hücrelerin bir yaşam döngüsü vardır. Hücreler, yaşam döngülerinin büyük bir bölümünde vücutta sorumlu olduğu işleri yapar, bir yandan da bölünmeye hazırlanır. Bu evreye ara evre ya da hazırlık evresi denir. Ara evrede DNA kendini eşleyerek miktarını iki katına çıkarır. Ana hücre ara evreyi tamamladıktan sonra mitoz geçirir. Sırasıyla çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
Mitoz Evreleri
» 1. evrede, çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur. DNA içeren iplikler yoğunlaşır ve kromozomlar belirgin hâle gelir. Bu evrede kromozomlar ikili yapı halindedir. Bu ikili yapı eş DNA parçalarını içerir.
» 2. evrede, kromozomlar hücrenin ortasına dizilir.
» 3. evrede, eş DNA parçaları birbirinden ayrılıp zıt kutuplara çekilir. Bu evre sonunda, her iki kutupta eşit sayıda kromozom bulunur.
» 4. evrede ise kromozomlar incelip uzayarak tekrar genetik bilgiyi taşıyan ipliklere dönüşür. Bu iplikler etrafında çekirdek zarı oluşur ve çekirdekçik görünür hâle gelir. Böylelikle, çekirdek bölünmesi tamamlanmış olur.
Detaylı Mitoz Evreleri
Profaz evresi, mitozun ilk evresidir. Bu evrede, hücrenin çekirdeği büzüşür ve nükleer zar kaybolur. Kromozomlar, yoğunlaşarak kısalır ve kalınlaşır ve mitotik iğler çekirdek bölgesine doğru uzanır.
Metafaz evresi, kromozomların orta hatta hizalanmasıyla karakterizedir. Mitotik iğler, kromozomların kutuplara doğru çekilmesini sağlar ve bu, hücrenin hazırlanması için önemlidir.
Anafaz evresinde, mitotik iğler daha da uzar ve kromozomlar kutuplara doğru çekilir. Bu süreçte, kromozomlar çekirdek bölgesinde ayrılmaya başlar.
Telofaz evresi, mitozun son evresidir. Bu evrede, iki kromozom takımı kutuplara doğru hareket eder ve hücrenin iki kız hücreye bölünmesi tamamlanır. Nükleer zarlar yeniden oluşur ve çekirdekler yeniden oluşur.
Sitokinez evresi, hücre zarının bölünmesiyle karakterizedir. Bu evrede, hücre zarı ortadan ikiye bölünür ve iki kız hücre oluşur. Bu aşamada, hücrenin bölünmesi tamamlanır.
Çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde sitoplazma boğumlanarak bölünür. Bitki hücrelerinde ise hücre duvarı olduğundan dolayı hücrenin ortasında ara lamel adı verilen bir yapı oluşturulur ve sitoplazma bölünmesi bu yapı sayesinde gerçekleşir.
Sitoplazma bölünmesi tamamlandığında, ana hücreden iki yeni hücre oluşmuş olur. Mitoz sonunda oluşan yeni hücreler, ana hücre ile aynı kromozom sayısına ve aynı kalıtsal özelliklere sahiptir.
Canlılarda Kromozom Sayısının Önemi
Canlıların ten rengi, göz rengi ve saç rengi gibi kalıtsal bilgileri, kromozomlarda taşınır. Kromozomlarda taşınan bilgilerin yansı anneden yansı babadan gelir. Her canlı türünün kendine özgü belirli bir kromozom sayısı vardır. Örneğin, insanlarda 23 çift yani 46 kromozom bulunur. Kromozom sayısı, canlının karmaşıklığı ye büyüklüğü hakkında bir bilgi içermez.
Örnekler: Eğrelti otları 500 kromozoma, insanlar ise 46 kromozoma sahiptir. Her ne kadar eğrelti otlan insanlardan fazla sayıda kromozoma sahip olsa da, insanlar eğrelti otlarına göre çok daha gelişmiş canlılardır. Ayrıca farklı türdeki canlılar aynı kromozom sayısına sahip olabilir. Örneğin, insan ile moli balığı eşit sayıda kromozoma (46) sahiptir.
Mitoz ve Mayoz Arasındaki Farklar
Mitoz ve mayoz, hücre bölünmesinin farklı türleridir. Mitoz, bir hücrenin kendini iki eşit kız hücreye ayırarak çoğalmasıdır. Mayoz ise, üreme hücrelerinin oluşumu sırasında meydana gelen bir tür hücre bölünmesidir.
Mitoz ve mayoz arasındaki temel fark, mitozda tek bir hücrenin kendini iki kız hücreye ayırmasıdır, ancak mayozda bir hücrenin kendini dört farklı hücreye ayırmasıdır.
Ayrıca, mitoz sırasında kromozomlar eşit olarak bölünür ve kız hücrelerin kromozom sayısı orijinal hücre ile aynı kalırken, mayozda kromozom sayısı yarıya düşer.
Mitoz genellikle büyüme, yenilenme ve tamir amaçlarıyla gerçekleşirken, mayoz üreme hücrelerinin oluşumu sırasında meydana gelir. Ayrıca, mayoz sırasında genetik çeşitlilik artar çünkü kromozomlar homolog çiftler arasında rastgele çaprazlama ve rekombinasyon yoluyla karışabilir.